پناهگاه سنگی ۱۵۰هزار ساله در تاجیکستان، محل ملاقات انسان‌تباران باستانی بوده استکشف پناهگاه سنگی باستانی در تاجیکستان، یکی از مسیرهای مهاجرت و تعامل انسان‌های خردمند، نئاندرتال‌ها و دنیسوواها در آسیای مرکزی را به نمایش می‌گذارد.
باستان‌شناسان پناهگاه سنگی جدیدی را در امتداد رودخانه‌ای در تاجیکستان کشف کرده‌اند که آثار باقیمانده از انسان‌های باستانی در آن، گویای قدمتی حدوداً ۱۳۰ هزار ساله است. این کشف حیرت‌انگیز نشان می‌دهد که نئاندرتال‌ها، دنیسوواها و انسان‌های امروزی، در طولانی‌مدت از این مکان به عنوان توقفگاه در مسیر مهاجرت‌های باستانی خود استفاده می‌کردند.
محققان از مدت‌ها پیش می‌دانند خویشاوندان نزدیک انسان‌های امروزی در عصر سنگ، از مسیر موسوم به «راهروی کوهستانی آسیای داخلی» (IAMC) در آسیای مرکزی گذر کردند. سال‌هاست که در این منطقه بقایای نئاندرتال‌ها و همچنین، شواهدی از حضور دنیسوواها و انسان‌های امروزی کشف شده است و از آن به عنوان نقطه‌ای یاد می‌شود که این سه گروه مهم انسانی، می‌توانستند با هم دیدار و تعامل داشته باشند.
انسان‌های مختلف در دوره‌های زمانی مختلف، در مکان کاوش‌شده زندگی کرده‌اند
گروه محققان یافته‌های خود را در مطالعه‌ای که به تازگی در مجله‌ی Antiquity منتشر شده است، توضیح داده‌اند. اما آن‌ها می‌افزایند که «این منطقه همچنان کمتر کاوش شده» و جزئیاتش هنوز ناشناخته باقی مانده است.
یوسی زایدنر، نویسنده‌ی اصلی مطالعه و استاد ارشد در مؤسسه باستان‌شناسی دانشگاه عبری اورشلیم می‌گوید: «این منطقه احتمالاً به عنوان مسیر مهاجرت گونه‌های انسانی مختلف، مانند هومو‌ساپینس‌های مدرن (انسان‌های خردمند)، نئاندرتال‌ها و دنیسوواها که ممکن است حتی با یکدیگر همزیستی داشته باشند، به کار رفته است. هدف ما از این پژوهش، کشف انسان‌های ساکن در این نقاط از آسیای مرکزی و همچنین درک بهتر از تعاملات آن‌ها با یکدیگر است.»
زایدنر و همکارانش برای پی‌بردن به پاسخ پرسش‌هایشان، به بررسی مکان‌های متعلق به عصر سنگ در امتداد رود زرافشان، یکی از رودخانه‌های اصلی آسیای مرکزی، پرداختند. آن‌ها دو مکان از عصر سنگ را کشف کردند که هر کدام از آن‌ها لایه‌های گوناگونی از سکونتگاه‌های انسانی را دربرداشتند؛ نشانه‌ای از اینکه انسان‌های مختلف در دوره‌های زمانی مختلف، در این مکان‌ها زندگی کرده‌اند.
در سال ۲۰۲۳، گروه زایدنر یکی از مکان‌های انتخاب‌شده به نام «سویی حوضک» را که در کنار شاخه‌ی کوچکی از رودخانه زرافشان قرار دارد، کاوش کرد. گروه با حفاری سه گودال، ابزارهای متنوعی شامل تیغه، تراشه‌های سنگی و سنگ چخماق تراشیده را کشف کرد. همچنین، استخوان‌های حیوانات، زغال‌سنگ و سنگ چخماق سوخته‌ای پیدا کردند که نشانه‌ی استفاده از آتش، در زمانی بین ۱۵۰ هزار تا ۲۰ هزار سال پیش است.
زایدنر در ادامه می‌افزاید: «امیدواریم تحقیقات مداوم در این مکان، دریچه‌ای نو به روی تعاملات گروه‌های مختلف انسانی از جمله انسان‌های امروزی، نئاندرتال‌ها و دنیسوواها بگشاید و به ما بینش‌های جدیدی از تاریخچه‌ی سکونت در این منطقه ارائه دهد.»
البته، جذابیت‌های منطقه‌ی کشف‌شده در تاجیکستان فقط به انسان‌های باستانی‌اش محدود نمی‌شود؛ بعدها این دره‌ی رودخانه‌ای به یکی از مسیرهای مهم جاده ابریشم بدل شد که تمدن‌های بزرگی مانند چین و امپراتوری روم را در سراسر قاره‌ها، به هم پیوند می‌داد.
بااین‌حال، هنوز برای درک کامل چگونگی تعامل گونه‌های مختلف انسان‌ها در دوره پارینه‌سنگی میانی که از حدود ۳۰۰هزار تا ۳۰هزار سال پیش به طول انجامید، راه درازی در پیش است. این مکان باستانی، فرصتی منحصربه‌فرد برای بررسی چگونگی تعامل انسان‌های امروزی با خویشاوندان نزدیکش فراهم می‌کند. به‌ویژه، منطقه‌ی دره زرافشان احتمالاً مسیر بسیار مهمی در راه مهاجرت جوامع انسانی بوده و حتی در گسترش اولیه‌ی انسان‌های خردمند از آفریقا به آسیا، نقش داشته است.